Với những ai yêu thích văn hóa Nhật Bản chắc hẳn đều biết về “lễ hội búp bê” hay “lễ hội dành cho bé gái” diễn ra vào tháng 3 hàng năm ở Nhật.
Lễ hội này trong tiếng Nhật gọi là Hinamatsuri (ひな祭り).
“Cụ thể thì Hinamatsuri là lễ hội gì?”
“Những con búp bê được trang trí trong lễ hội có ý nghĩa gì?”
“Người Nhật đón lễ hội Hinamatsuri như thế nào?”
Nếu bạn đang muốn xác nhận lại những điều đã biết về Hinamatsuri, hoặc muốn hiểu rõ hơn về Hinamatsuri để có thể tận hưởng lễ hội giống như người Nhật thì nhất định hãy đọc qua bài viết này nhé.
Lễ hội Hinamatsuri là gì?
Hinamatsuri là một lễ hội truyền thống của Nhật Bản, thường được biết đến với tên gọi “lễ hội búp bê” hay “lễ hội dành cho bé gái”.
Hinamatsuri (ひな祭り) được tổ chức vào ngày 3/3 hàng năm để cầu chúc cho các bé gái lớn lên khỏe mạnh, bình an và hạnh phúc.
Hinamatsuri có lịch sử rất lâu đời, nguồn gốc của lễ hội được cho là bắt nguồn từ giữa thời Heian (khoảng 1000 năm trước).
Vào thời này có một phong tục gọi là Nagashibina (流しびな), người ta làm những con búp bê bằng giấy để chúng mang vận rủi và bệnh tật thay cho con người rồi thả xuống sông.
Theo thời gian, chất liệu và hình dạng của búp bê cũng thay đổi, ngày càng tinh xảo và xinh đẹp hơn. Người ta không thả búp bê xuống sông nữa mà chuyển sang trưng bày cẩn thận trong nhà.
Lễ hội Hinamatsuri với những con búp bê lộng lẫy như chúng ta thấy ngày nay chính thức ra đời vào giữa thời Edo (1603~1868).
Tìm hiểu về búp bê Hina
Búp bê dùng để trang trí cho lễ hội Hinamatsuri gọi là búp bê Hina (Hina Ningyō, 雛人形).
Búp bê Hina được làm bằng cách nào?
Búp bê Hina được làm bằng gỗ hoặc rơm và được mặc cho những bộ Kimono làm bằng vải gấm hoặc lụa.
Có 2 cách để làm búp bê Hina:
1. Ishōgi (衣裳着)
Kimono được làm riêng rồi mặc vào búp bê. Ishōgi là cách làm búp bê truyền thống và phổ biến nhất tại Nhật Bản.
Búp bê Hina mặc bộ Kimono nhiều lớp không chỉ lộng lẫy mà còn mang lại cảm giác vô cùng chân thật.
2. Kimekomi (木目込み)
Kimono được cắt thành những miếng nhỏ rồi được chèn (hoặc dán) vào các rãnh trên thân búp bê.
Búp bê Hina làm theo cách Kimekomi thường có kích thước nhỏ nhắn và biểu cảm gương mặt có phần trẻ trung hơn.
Sau đây tôi sẽ giới thiệu về tên gọi cụ thể của các búp bê và cấu tạo một bộ búp bê Hina.
Hãy lưu lại thông tin này để khi có dịp ngắm búp bê Hina thực tế thì bạn cũng có thể gọi tên chính xác những con búp bê được trang trí nhé.
Tên gọi của các loại búp bê Hina
Búp bê Hina thật ra là tên gọi chung của tất cả các búp bê được trang trí vào lễ hội Hinamatsuri.
Có tổng cộng 15 con trong một bộ búp bê Hina phiên bản hoàn chỉnh nhất.
Lấy bối cảnh hoàng cung Nhật Bản ngày xưa, mỗi con búp bê được trang trí sẽ đóng một vai trò khác nhau, theo đó biểu cảm gương mặt và trang phục của chúng cũng khác nhau.
Cùng tìm hiểu xem đó là những con búp bê nào nhé.
Dairibina (内裏雛)
Dairibina, hay còn gọi là Shinnō (親王), là tên gọi của cặp búp bê Thiên hoàng và Hoàng hậu.
Tay phải của Thiên hoàng cầm một thẻ bài, bên trái vắt một thanh kiếm.
Hoàng hậu cầm một chiếc quạt bằng cả 2 tay.
Sannin Kanjo (三人官女)
Sannin Kanjo là tên gọi của 3 búp bê cung nữ.
Trên tay 3 cung nữ cầm những dụng cụ dùng để rót rượu Sake.
Gonin Bayashi (五人囃子)
Gonin Bayashi là tên gọi của 5 búp bê nhạc công.
Ban nhạc gồm 3 người chơi trống, 1 người thổi sáo và 1 người hát.
Tất cả đều là những bé trai từ 12 tuổi ~ 16 tuổi nên nếu để ý, bạn sẽ thấy gương mặt của 5 búp bê nhạc công có phần trẻ con hơn những búp bê khác.
Zuijin (随身)
Zuijin là tên gọi của cặp búp bê Đại thần.
Zuijin gồm 1 Đại thần già và 1 Đại thần trẻ, có nhiệm vụ bảo vệ Thiên hoàng và Hoàng hậu khi đi bên ngoài.
Cả 2 Đại thần đều mang những vật dụng giống nhau, tay trái cầm cung, tay phải cầm tên, sau lưng vác một túi đựng tên.
Shichō (仕丁)
Shichō là tên gọi của 3 búp bê người hầu.
Khuôn mặt của 3 búp bê được cho là đại diện cho 3 cảm xúc chính của con người: “mặt cười”, “mặt khóc” và “mặt giận”.
Nhìn từ chính diện, 3 người hầu sẽ cầm lần lượt một chiếc dù che nắng, một chiếc kệ để giày và một chiếc dù che mưa.
Tuy nhiên, ở Kyōto và một số vùng lân cận, 3 người hầu thường được cho cầm một cây chổi, một cái hốt rác và một cái cào.
Cấu tạo một bộ búp bê Hina
Như đã giới thiệu ở trên, một bộ búp bê Hina phiên bản hoàn chỉnh nhất sẽ gồm có 15 con búp bê:
- Cặp búp bê Thiên hoàng và Hoàng hậu (Dairibina)
- Ba búp bê cung nữ (Sannin Kanjo)
- Năm búp bê nhạc công (Gonin Bayashi)
- Cặp búp bê Đại thần (Zuijin)
- Ba búp bê người hầu (Shichō)
Tuy nhiên, do búp bê Hina rất đắt tiền và chiếm diện tích trưng bày nên không nhiều gia đình ở Nhật có bộ búp bê Hina đầy đủ 15 con.
Chính vì vậy, người ta chia bộ búp bê Hina thành nhiều phiên bản để người mua dễ dàng lựa chọn tùy theo ngân sách hoặc sở thích.
Phổ biến nhất là bộ 2 con, bộ 5 con, bộ 10 con và bộ 15 con búp bê.
Ngoài búp bê, một bộ búp bê Hina còn có những vật trang trí đi kèm như lồng đèn, cỗ xe…
Dưới đây là một số vật trang trí tiêu biểu mà bạn có thể tìm thấy trên kệ trưng bày búp bê Hina.
Himōsen (緋毛氈)
Himōsen là tấm thảm đỏ trải bên dưới những con búp bê Hina.
Màu đỏ là màu của sự sống và giúp xua đuổi tà ma.
Byōbu (屏風)
Byōbu là bức bình phong đặt sau lưng búp bê Thiên hoàng và Hoàng hậu.
Byōbu thường có màu vàng mang ý nghĩa “tương lai của cả hai sẽ tỏa sáng rực rỡ”.
Bonbori (ぼんぼり)
Bonbori là giá đỡ nến có tay cầm dài đặt 2 bên Thiên hoàng và Hoàng hậu.
Sakura & Tachibana (桜・橘)
Sakura là cây hoa anh đào, có sức mạnh xua đuổi tà ma và mang lại bình an cho bé gái.
Tachibana là cây quýt Nhật. Tachibana được xem là biểu tượng của điềm lành và sự trường thọ vì lá xanh quanh năm và quả để được lâu.
Hishi-mochi (菱餅)
Hishi-mochi là một loại bánh nếp hình thoi có 3 tầng tương ứng với 3 màu hồng, trắng và xanh lá.
Màu hồng giúp xua đuổi tà ma, màu trắng tượng trưng cho sự thanh khiết, màu xanh lá đại diện cho sức khỏe và sự trường thọ.
Maru-mochi (丸餅)
Maru-mochi là bánh nếp hình tròn có 2 tầng, với một bánh Mochi lớn màu trắng bên dưới và một bánh Mochi nhỏ màu hồng bên trên.
Hai bánh Mochi tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời.
Màu trắng tượng trưng cho sự thanh khiết, màu hồng là biểu tượng của điềm lành và giúp xua đuổi tà ma.
Yomeiri Dōgu (嫁入り道具)
Yomeiri Dōgu là bộ tư trang của Hoàng hậu, thường gồm các vật dụng như tủ quần áo, bàn trang điểm, dụng cụ pha trà đạo…
Okoshiire Dōgu (お輿入れ道具)
Okoshiire Dōgu là những chiếc kiệu dành cho tầng lớp quý tộc thời xưa.
Những vật trang trí kèm theo dù rất nhỏ nhưng từng món từng món đều được làm hết sức tinh xảo và công phu.
Có thể thấy mỗi một chi tiết đều phản ánh sự tài hoa và tận tâm của những nghệ nhân.
Nếu có dịp ngắm nhìn kệ búp bê Hina bạn cũng đừng quên chiêm ngưỡng vẻ đẹp của những vật trang trí này nhé.
Búp bê Hina giá bao nhiêu?
Giá của búp bê Hina sẽ khác nhau tùy theo kích thước, chất liệu và độ tinh xảo.
Và tất nhiên, bộ búp bê có càng nhiều con búp bê và đồ trang trí thì càng đắt tiền.
- Bộ 2 con: có giá tầm 50.000 yên ~ 450.000 yên.
- Bộ 5 con: có giá tầm 80.000 yên ~ 500.000 yên.
- Bộ 2 con: có giá tầm 200.000 yên ~ 1.000.000 yên.
Mặc dù có giá khá cao nhưng búp bê Hina là một món quà tinh thần vô cùng quan trọng dành cho các bé gái.
Có thể nói hầu hết các gia đình có con gái ở Nhật đều có một bộ búp bê Hina.
Người Nhật làm gì vào lễ hội Hinamatsuri
Đầu tháng 2 ~ giữa tháng 2: Trang trí búp bê Hina
Mặc dù lễ hội Hinamatsuri chính thức diễn ra vào ngày 3/3 nhưng từ đầu tháng 2, các gia đình có con gái đã bắt đầu trang trí búp bê Hina.
Thông thường, việc trang trí sẽ bắt đầu từ 4/2, trễ nhất là cho đến trước 3/3 khoảng 1 tuần.
Riêng ngày 2/3 là ngày không nên trang trí vì trang trí vào ngày 2/3 đồng nghĩa với việc chỉ “trang trí qua 1 đêm”, làm liên tưởng đến việc để người đã mất qua 1 đêm mới chôn trong nghi thức đám tang ở Nhật nên sẽ bị coi là xui xẻo.
Không có quy định cụ thể về số tuổi của bé gái được đón lễ Hinamatsuri, nhưng năm đầu tiên khi bé gái vừa chào đời được cho là quan trọng nhất.
Khi bé gái lớn dần, nhiều gia đình sẽ ngừng trang trí búp bê Hina.
Có những gia đình sẽ ngừng khi con gái vào cấp 3 hay tròn 20 tuổi, cũng có gia đình chỉ thôi không trang trí cho đến khi con gái lập gia đình.
Ngày 3/3: Cùng nhau ăn uống
Vào đúng ngày 3/3, cả gia đình sẽ sum họp và cùng nhau ăn uống.
Nếu đó là lễ Hinamatsuri đầu tiên của bé gái, người Nhật thường chọn ăn ở nhà hàng và mời ông bà nội ngoại cùng tham gia để chúc mừng.
Nếu bé gái đã lớn, người Nhật thường quây quần tại nhà và cùng thưởng thức những món ăn truyền thống.
Tiêu biểu có thể kể đến những món ăn sau:
Bánh Hishi-mochi (菱餅)
Bánh Hishi-mochi là món ăn tiêu biểu nhất của lễ hội Hinamatsuri.
Bánh Hishi-mochi được tạo thành từ ba lớp bánh nếp hình thoi có màu hồng, trắng và xanh lá.
Mỗi màu đều mang một ý nghĩa riêng.
Màu hồng giúp xua đuổi tà ma, màu trắng tượng trưng cho sự thanh khiết, màu xanh lá đại diện cho sức khỏe và sự trường thọ.
Ở một góc độ khác, bánh Hishi-mochi cũng tượng trưng cho sự sống mãnh liệt của tự nhiên vì màu sắc của bánh làm liên tưởng đến hình ảnh những mầm non (màu xanh lá) đâm chồi dưới lớp tuyết lạnh (màu trắng) và nở rộ thành những bông hoa (màu hồng) khi mùa xuân về.
Người ta ăn bánh Hishi-mochi vào lễ hội Hinamatsuri để cầu chúc cho những bé gái lớn lên được bình an và vững vàng trong cuộc sống.
Gạo nổ Hina Arare (ひなあられ)
Hina Arare cũng là món ăn tiêu biểu khi nhắc đến lễ hội Hinamatsuri.
Hina Arare là gạo nổ.
Hina Arare có 4 màu là hồng, xanh lá, vàng và trắng tượng trưng cho 4 mùa Xuân, Hạ, Thu và Đông.
Tùy địa phương mà hình dạng và hương vị của Hina Arare sẽ khác nhau.
Nếu như Hina Arare của vùng Kantō có kích thước chỉ bằng hạt gạo và có vị ngọt thì Hina Arare của vùng Kansai to hơn và có vị mặn do được tẩm nước tương hoặc muối.
Gạo nổ Hina Arare được ăn vào lễ hội Hinamatsuri với mong muốn bé gái nhận được nguồn năng lượng từ tự nhiên và sống hạnh phúc suốt 4 mùa Xuân Hạ Thu Đông.
Chirashi-zushi (ちらし寿司)
Một món ăn nữa cũng đại diện cho lễ hội Hinamatsuri đó là Chirashi-zushi.
Chirashi-zushi là Sushi dạng thố với cơm giấm bên dưới và rắc đầy đồ ăn đủ màu sắc bên trên.
Tùy theo địa phương mà thành phần đồ ăn sẽ thay đổi, nhưng cơ bản đều là những món mang ý nghĩa tốt lành như tôm, củ sen…
Tôm tượng trưng cho sự trường thọ vì lưng tôm cong giống những cụ già, củ sen tượng trưng cho tương lai triển vọng vì củ sen có nhiều lỗ có thể nhìn xuyên qua phía bên kia.
Tuyệt đẹp và đầy ý nghĩa, Chirashi-zushi là món ăn hoàn hảo để cầu chúc cho sự trưởng thành và hạnh phúc của các bé gái.
Temari-zushi (手まり寿司)
Temari-zushi là Sushi tròn mô phỏng theo hình dáng quả cầu Temari – một món đồ chơi truyền thống của Nhật.
Temari-zushi ra đời ở Kyōto nên còn được gọi là Kyō-zushi.
Temari-zushi được thiết kế đặc biệt (hình tròn + size nhỏ) là để cho các nàng Maiko dễ ăn mà không bị lem son môi.
Ban đầu, Temari-zushi không phải là món ăn vào ngày Hinamatsuri, nhưng nhờ vẻ ngoài đẹp mắt và size nhỏ dễ ăn ngay cả đối với trẻ con nên ngày càng được ăn nhiều hơn vào ngày lễ hội.
Canh nghêu (はまぐりのお吸い物)
Canh nghêu là món ăn không thể thiếu vào lễ hội Hinamatsuri.
Hai mảnh vỏ nghêu khép chặt ăn ý tượng trưng cho vợ chồng thuận hòa, hôn nhân viên mãn.
Canh nghêu được ăn vào ngày lễ hội với mong ước các cô gái khi lớn lên sẽ gặp được người bạn đời tuyệt vời và có cuộc sống hạnh phúc.
Rượu Shirozake (白酒) và rượu ngọt Amazake (甘酒)
Rượu Shirozake và rượu ngọt Amazake là 2 món uống truyền thống vào lễ hội Hinamatsuri.
Cả 2 loại rượu này về cơ bản đều được làm từ gạo, nhưng rượu Shirozake do có cồn nên chỉ dành cho người lớn, còn rượu ngọt Amazake do không có cồn nên trẻ em cũng có thể uống được.
Người Nhật ngày xưa tin rằng uống rượu Shirozake hay rượu ngọt Amazake vào ngày lễ hội sẽ giúp xua đuổi tà ma và thanh tẩy cơ thể.
Phong tục này vẫn lưu truyền cho đến ngày nay.
Sau ngày 3/3: Dọn dẹp búp bê
Sau ngày 3/3, người ta sẽ bắt đầu dọn dẹp búp bê Hina và cất giữ cẩn thận.
Tùy mỗi nhà mà thời gian dọn dẹp sẽ khác nhau, nhưng trễ nhất là 2 tuần sau khi lễ hội kết thúc.
Có người nói nếu dọn búp bê quá trễ sẽ khiến con gái lấy chồng muộn nhưng thật ra đây chỉ là lời truyền miệng nên ngày nay không quá nhiều người Nhật bận tâm về điều này.
Đơn giản là nếu dọn dẹp quá trễ, thời tiết ẩm dần sẽ làm hỏng búp bê.
Lời kết
Vậy là bạn đã hiểu rõ về búp bê Hina và lễ hội Hinamatsuri của Nhật Bản rồi đúng không?
Mặc dù được làm từ những vật liệu đơn giản là gỗ và rơm, nhưng nhờ sự khéo léo và gu thẩm mĩ tuyệt vời của các nghệ nhân mà những con búp bê Hina xinh đẹp đã ra đời.
Búp bê Hina mang sứ mệnh xua đuổi tà ma và phù hộ cho các bé gái lớn lên khỏe mạnh, hạnh phúc đã trở thành biểu tượng không thể thiếu vào lễ hội Hinamatsuri.
Nếu tháng 3 năm nay bạn cũng ở Nhật Bản thì nhất định hãy hòa mình vào không khí lễ hội bằng cách ngắm nhìn những con búp bê Hina hay thưởng thức những món ăn truyền thống của lễ hội như bánh Hishi-mochi, cơm Chirashi-zushi… nhé.
Comment